پی نوشت ها:

ـ در سوره اعراف آیه 172: وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِى ءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَآ أَن تَقُولُواْ یَوْمَ الْقِیَمَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هَذَا غفِلِینَ. به خاطر بیاور زمانى را که پروردگارت از پشت وصلب فرزندان آدم، ذریه آنها را برگرفت و آنها را گواه بر خویشتن ساخت (و فرمود:) آیا من پروردگار شما نیستم؟! گفتند آرى، گواهى مى دهیم (چرا چنین کرد؟) براى اینکه در روز رستاخیز نگوئید ما از این غافل بودیم (و از پیمان فطرى توحید و خداشناسى بى خبر).

ـ  «فقال لها و للارض ائتیا طوعاً او کرهاً قالتا اتیناطائعین» (فصلت ـ 11): «خداوند به آسمان و زمین فرمود: با میل یا از روى اجبار بیائید و سر بر فرمان نهید آنها گفتند: ما از روى میل آمدیم و سر بر فرمان نهادیم».(تفسیر نمونه 7/6)

ـ وَ ما' خَلَقْت الجِن وَ الاِْنس اِلاّ'لِیَعْبُدوُن  : و من جن وانس را نیافریدم مگر آنکه مرا عبادت کنند. [ذاریات / 56]

ـ اِلَی اللّه الْمَصیرُ : و بازگشت به سوی خداست . [نور 42 و فاطر 18]

ـ وَاِلَی الِلّه تُرْجَع اْلاُمُور امور به سوی خدا باز می گردند.[فاطر 4، حدید 5]

ـ اِلی اللّه مَرْجَعُکُم  : بازگشت همه شما به سوی خداست . [مائده، هود 4]

ـ یا' اَیُّهَا الاِنْسا'ن اِنِّک کا'دِح اِلی ' رَبَّک کَدْحاً فَمُلا'قیه : ای انسان، همانا تو با تلاشها و شدنها، رهسپار پیشگاه پروردگارت هستی و به دیدار او نایل خواهی شد. [انشقاِق/ 6]

ـ وَلَوْ شا'ءَ ربُّک لَجَعَل النّاس اُمَّه وا'حِدَه وَلاَیَزالُون مَخْتَلِفین اِلاّ مَن رَحِم رَ بُّک وَلِذلِک خَلَقَهُم . : و اگر پروردگار تو می خواست مردم را یک امت می کرد، پیوسته مختلف خواهند بود مگر کسانی که پروردگار تو، به آنها رحمت کندو (انسانها) برای رحمت آفریده شده اند. [هود 119 و 118]

ـ هُوَ الَّذی خَلَق السَّموات وَالاَرْض فی سِتَّه اَیّا'م وَکا'ن عَرْشُه عَلَی اْلماء ِلِیَبْلُوَکُم اَیُّکُم اَحْسَن عَمَلاً . اوکسی است که آسمانها وزمین رادرشش روزآفرید وعرش او بر روی آب بود تا شما را بیازماید که کدامتان نیکوکار هستید؟ [هود 7]

ـ «اللّه الذی خلق سبع سموات و من الارض مثلهن یتنزل الامر بینهن هی لتعلموا انّ اللّه علی کل شی‏ء قدیر و انّ اللّه قد احاط بکلّ شی‏ء علماً»( سوره طلاق، آیه 12) خداوند کسی است که هفت آسمان را آفرید و از زمین نیز مانند آن خلق کرده است، فرمان او در میان آن‏ها نازل می‏شود تا بدانید خداوند بر هر چیز توانا است و علم او به همه موجودات احاطه دارد.

ـ  «الذی خلق الموت و الحیوة لیبلوکم ایّکم احسن عملا»( سوره ملک، آیه 2) او کسی است که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را آزمایش کند.

ـ هدف را عبادت خدا می‏داند و می‏فرماید: «ما خلقت الجن و الانس الّا لیعبدون»( سوره ذاریات، آیه 56) من جن و انس را نیافریدم جز این که مرا عبادت کنند

ـ امام باقر(ع) فرمود: «من قال لااله الّا اللّه فلن تلج ملکوت السماء حتی یتمّ قوله بعمل صالح»( بحارالانوار ، ج 75،ص 152) اگر کسی به خدا معتقد بود و وحدانیت خدا را باور داشت و گفت «لااله الّا اللّه» زمانی به باطن عالم راه پیدا می‏کند که این گفتار را با عمل صالح آن را تتمیم کند. در واقع عمل صالح انسان را به درون رهبری می‏کند.

ـ  «ما خلقنا السماء و الارض و ما بینهما باطلا ذلک ظن الذین کفروا فویل للذین کفروا من النار»( سوره ص، آیه 27) ما آسمان و زمین و آنچه در میان آن دوست باطل و یاوه و بیهوده نیافریده‏ایم. این گمان کافران است وای بر کافران از آتش دوزخ.

ـ اقامه عدل و قسط: لیقوم الناس بالقسط.

ـ عبادت : وماخلقت الجن و الانس الا لیعبدون. در آیه دیگرمی فرماید: ان الله ربی و ربکم فاعبدوه هذا صراط مستقیم( بقره : 51) 

ـ تزکیه و تعلیم وحی و حکمت: و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه. در آیه دیگر می فرماید:قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها. در سوره آل عمران :79 می فرماید: کونوا ربانیین بما کنتم تدرسون.

ـ دست یابی به حیات طیبه: من عمل صالخا من ذکر او انثی من ذکر او انثی فلنحیینهم حیاه طیبه.  

ـ لقای الهی، ثواب و عقاب ، ورود به بهشت و جهنم:   ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات لهم جنات تجری من تحتها الانهار. در سوره انعام : 127 می فرماید: لهم دار السلام عند ربهم

ـ « وَهُوَ الَّذِی خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَکَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً؛ و اوست کسی که آسمان‌ها و زمین را در شش دوره آفرید و عرش او بر آب بود، تا شما را بیازماید که کدام‌یک نیکوکارترید.» « الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ؛ همان که مرگ و زندگی را پدیدآورد تا شما را بیازماید که کدامتان نیکوکارترید و اوست ارجمند آمرزنده.» لازمه امتحان، اختیار است؛ از این روی، خدای بزرگ، انسان را مختار آفرید و او را بر سر دو راهی خیر و شر و سعادت و شقاوت قرارداد تا یکی را برگزیند. « إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا؛ در حقیقت ما راه حق و باطل را به انسان نمودیم، چه سپاس‌گزار باشد و هدایت پذیرد و چه ناسپاس باشد.» خدای متعال آدمی را برای برطرف کردن جهل خودش نمی‌آزماید؛ زیرا او به همه چیز آگاه است.« وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ؛ و به هر چیز داناست.» بلکه آزمودن او برای شکوفایی استعدادهای نهانی انسان و بالابردن مرتبه اوست.

ـ « وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛ و جن و انس را نیافریدم جز برای آن‌که مرا بپرستند.»

ـ«) وَلَوْ شَاء رَبُّکَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلاَ یَزَالُونَ مُخْتَلِفِینَ إِلاَّ مَن رَّحِمَ رَبُّکَ وَلِذَلِکَ خَلَقَهُمْ؛ و اگر پروردگارت می‌خواست قطعاً همه مردم را امت واحدی قرارمی‌داد، در حالی که پیوسته در اختلافند، مگر کسانی که پروردگار تو به آنان رحم کرده و برای همین آنان را آفریده است.»

ـ«وإِذ أَخذ ربّک من بنى ءَادم من ظهورهم ذریّتهم و أَشهدهم على أَنفسهم أَلست بربّکم قالوا بلى شهدنا أَن تقولوا یوم القیمة إنّا کنّا عن هذا غفلین ، أو تقولوا إِنّما أَشرک ءَاباؤُنا من قبل و کنّا ذریة من بعدهم أفتهلکنا بما فعل المبطلون ; (اعراف ،172 و 173) و هنگامى که پروردگارت از پشت هاى آدمى زادگان ، فرزندانشان را گرفت و ایشان را بر خودشان شاهد قرار داد ، آیا من پروردگار شما نیستم ؟ گفتند : چرا ، شهادت دادیم و خدا این کار را انجام داد تا روز قیامت نگویید ما از این مطلب غافل بودیم ، یا نگویید که پدران ما قبلا شرک ورزیدند و ما نسلى بعد از ایشان و دنباله رو آنان بودیم پس آیا ما را به واسطه کارهاى باطل گرایان ، تباه مى سازى ؟»

ـ هدف از آفرینش جهان، چیزی است که جز با وجود پیامبر صلی الله علیه وآله تحقق نمی یابد. از دیدگاه قرآن، همه جهان برای انسان آفریده شده است ۱ و انسان نیز برای بندگی آفریده شده است. 

ـ حدیث قدسی «لولاک لما خلقت الافلاک»، دارای سند متواتر است که حضرت فاطمه علیهاالسلام بهانه آفرینش است و عالم هستی برای محبت آن حضرت آفریده شده است.

لَوْلا'ک لَما' خَلَقْت اْلاَفْلاک «اگر تو نبودی افلاک را نمی آفریدم .»

با محمد بود عشق پاک جفت    بهر عشق او را خدا لولاک گفت

لَو لا' مُحمَّدٌ(ص) ما' خَلَقْت الدُّنیا' وَالا'خِرَه وَلاَ السَّمو'ات وَاْلارْض وَلاَالَعَرْش وَلاَ الکُرسِی وَ لاَ اللُوْح وَلاَ الَْقلَم وَلاَالجنَّه وَلاَالنّارَ وَلَوْلا' مُحَمَّدٌ ما'خَلَقْتُک یا' آدَم

اگر محمد(ص) نبود نه دنیا را خلق می کردم و نه آخرت را،همچنین نه آسمان و نه زمین و نه عرش و نه کرسی و نه لوح وقلم ونه دوزخ را خلق می کردم . و اگر محمد(ص) نبود ای آدم، تو راخلق نمی کردم .

خَلَقْتُک لاِجلْی وَخَلَقْت الاَشیْا'ءَ لِاِجْلَک

تو را برای خودم آفریدم و اشیاء را برای تو

شیخ صدوقِ نیز از حضرت رسول (ص) روایت کرد که به علی (ع)چنین فرموده است :

یا' عَلی لَو لا'نَحْن ما' خَلَق اللّه آدَم و الحّوا وَلاَ الْجَنَّه وَ لاَالنّارَ وَ السَّما'ءَ وَالارْض

یا علی اگر ما نبودیم، خدا نه آدم و حوا را خلق می کرد و نه بهشت و جهنم و نه آسمان و زمین را.

[e-mail]

منابع

- تفسیر نمونه (آیت الله مکارم شیرازی)

- میزان الحکمه (محمد محمدی ری شهری)

- تفسیر المیزان آیت الله علامه طباطبائی

- نهج البلاغه (مصطفی زمانی )

- انسان و ایمان (استاد شهید مرتضی مطهری)

- کتاب مقالات فلسفی (استاد مطهری)

- معارف قرآن (استاد مطهری)

- مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی (استاد مطهری)

- انسان و ایمان و جهان بینی توحیدی (استاد مطهری)

ـ علم و دین، باربور، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، ص 19 ـ 21.

ـ سوره ص، آیه 27.

ـ سوره آل عمران، آیه 185.

ـ سوره عنکبوت، آیه 64.

ـ سوره غافر، آیه 39.

ـ سوره همزه، آیه 4.

ـ سوره قصص، آیه 81.

ـ بحارالانوار، ج 7، ص 228.

ـ بحارالانوار ، ج 75،ص 152.

ـ سوره ذاریات، آیه 56.

ـ سوره ملک، آیه 2.

ـ سوره طلاق، آیه 12.

ـ آل‌عمران، آیه191؛ مؤمنون، آیه115، دخان، آیه38؛ انبیا، آیه16-17.

ـ هود، آیه7.

ـ ملک، آیه3.

ـ انسان، آیه3

ـ بقره، آیه29.

ـ ذاریات، آیه 56.

ـ میرزا حسین نوری، مستدرک ا لوسایل، قم، مؤسسه آل البیت، ج11، ص258.

ـ محمد کلینی، الکافی، تهران، دارالکتب ا لاسلامیه، ج2، ص352.

ـ هود، آیه118-119.

ـ اسرا، آیه20.

ـ هود، آیه 123.

ـ ر.ک: سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ج8، ص44؛ ج10، ص157؛ ج18، ص386-387 / جعفر سبحانی، الالهیات، قم، مرکز جهانی دروس اسلامی، ج1، ص263-271 / محمدتقی مصباح یزدی، معارف قرآن، قم، مؤسسه در راه حق، ص154-179.

ـ قرآن کریم ، نهج البلاغه

ـ  امام خمینى(ره)، شرح چهل حدیث، چاپ دوم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، زمستان 1371.

ـ جوادى آملى ـ عبدالله، صورت و سیرت انسان در قرآن، با تنظیم و ویرایش غلامعلى امینى وین، چاپ اول، قم، مرکز نشر اسراء، 1379.

ـ  رجبى ـ محمود، انسان شناسى، چاپ اول، قم، مؤسسه امام خمینى، 1379

ـ سادات ـ محمد على، فلسفه حیات انسان، چاپ دوم، مشهد، انتشارات قدس، 1361

ـ  طباطبایى ـ سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ترجمه: موسوى همدانىـ سید محمد باقر، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1363

ـ قرشى ـ سیدعلى اکبر، تفسیر احسن الحدیث، چاپ اول، تهران، واحد تحقیقات اسلامى، 1366

ـ مصباح یزدى ـ محمدتقى، اخلاق در قرآن، چاپ اول، جلد اول، قم، انتشارات مؤسسه امام(ره)، 1376 8. مصباح یزدى ـ محمد تقى، خودشناسى براى خودسازى، چاپ اول، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینى، 1377

ـ مصباح یزدى ـ محمدتقى، معارف قرآن، مؤسسه در راه حق، 1373

ـ مکارم شیرازى ـ ناصر، تفسیر نمونه، چاپ 19، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1363

ـ نصرى ـ عبدالله، فلسفه خلقت انسان، چاپ اول، کانون اندیشه جوان، 1378

ـ جوهرى ـ اسماعیل، بن حماد، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت، دارالکتاب العربى، 1979 ق

ـ حلى ـ ابن فهد، عدة الداعى چاپ سنگى

ـ راغب اصفهانى، مفردات الفاظ القرآن، دمشق، دارالقلم

ـ شُبَّر ـ سید عبدالله، تفسیر شُبَّر، چاپ اول، بیروت دارالبلاغه للطباعة و النشر و التوزیع، 1412 ق

ـ طبرسى طوسى ـ امین الدین ابوعلى الفصل بن الحسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، داراحیاء التراث العربى، 1379 ق

ـ کلینى ـ محمدبن یعقوب، کافى، اصول، فروع و روضه، تحقیق: على اکبر غفارى، بیروت، 1341 ق

ـ کلینى ـ محمدبن یعقوب، کافى، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1388

ـ مجلسى ـ علامه محمدباقر، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء بیروت، 1430

ـ مصطفوى ـ حسن، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360

ـ «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَآءٌ وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِین» اسراء/ 82.

ـ مفردات راغب اصفهانى: «العبودیةُ و اظهار التَّذلُّلِ و العِبادَةُ اَبْلَغ مِنْها لاَِنَّها غایَةُ التَّذَلُّل».

ـ «وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الاِْنسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون» ذاریات/56.

ـ یس/ 61

ـ روم/ 29.

ـ نهج البلاغه، خطبه ى اول.

ـ ر.ک: چهل حدیث، حضرت امام(ره)، صص 167 ـ 170.

ـر.ک: خودشناسى براى خود سازى، مصباح یزدى، محمد تقى، صص 64 و 65.

ـ هود/ 7.

ـ ملک/ 2.

ـ کهف/ 7.

ـ صحاح اللغه: «البلاء و الاختباز یکون بالخیر و الشَّر»

ـ ر.ک: چهل حدیث حضرت امام(ره)، حدیث 15.

ـ آل عمران/ 119، مائده/ 7، لقمان/ 23.

ـ غافر/ 19.

ـ ذاریات/ 56.

ـ بقره/ 30.

ـ «أَلاَ إِنَّهُ بِکُلِّ شَىْء مُّحِیط» فصلت/ 54.

ـ «هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ مَا کُنتُم» حدید/ 4.

ـ «نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِید»، «فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللَّه»بقره/ 115.

ـ حدیث قدسى «یابن ادم! انا غنى لا افتقر اطعنى فى ما امرتک اجعلک غیناً لاتفتقر یابن ادم انان حى الا امرت اطعنى فیما امرتک اجعلک حیاً لاتموت یابن ادم انا اقول للشىءِ کن فیکون اطعنى فى ما امرتک اجعلک تقوم للشىءِ کن فیکون» (عُدة الدّاعى، ابن فهد، ص 291).

ـ ر.ک: صورت و سیرت انسان در قرآن، جوادى آملى، عبدالله، صص 286 الى 292.

ـ هود/ 119.

ـ نجم/ 42.

ـ بقره/ 210.

ـ هود/ 123.

ـ ترجمه هاى آقایان مکارم شیرازى، مجتبوى، فولادوند، خرمشاهى، فیض الاسلام و الهى قمشه اى

ـ ترجمه و شرح هاى آقایان فیض الاسلام، شهیدى

ـ  تفسیر المیزان ، ج 8 ، ص 340

ـ تفسیر المیزان ، ج 8 ،ص 345

ـ تفسیر المیزان ، ج 8 ، ص 323 ـ 326

ـ اعراف(7) آیه 172 - 174.

ـ مجمع‏البیان، ج‏5، ص 390، بیروت، مؤسسه اعلمی؛ تفسیر فخررازی، ج‏15، ص 47 - 46، چ داراحیاءالتراث، بیروت.

ـ تفسیر تبیان، ج‏5، ص 28؛ مجمع‏البیان، ج 4، ص 390.

ـ مجمع‏البیان، ج‏4، ص 391؛ تفسیر ظلال القرآن، ج‏9، ص 59 - 58؛ تفسیر رازی، ج‏15، ص 53.

ـ تفسیر المیزان، ج‏8، ص 455.

ـ فصلت(41) آیه 16.

ـ حشر(59) آیه‏21.

ـ جوادی آملی ، فطرت در قرآن، ص 123 - 126 و 135.

ـ  وسائل الشیعه ،ج9 ،ص 402.

ـ المیزان، محمد حسین طباطبایی، چاپ پنجم، مؤسسه اعلمی، بیروت، ج 8، ص 306.

ـ  مانند: اعراف / 102 و حدید / 8. ر. ک: تفسیر نمونه، زیر نظر ناصر مکارم شیرازی، دار الکتب، ج 23، ص 317 و ج 6، ص 276.

ـ  اعراف / 172.

ـ  منشور جاوید، جعفر سبحانی، چاپ فرهنگ، اصفهان، ج 2، ص 63.

ـ  کنز الدقایق، میرزا محمد مشهدی، تحقیق مجتبی عراقی، چاپ اول، ج 3، ص 742؛ المیزان، ج 8، ص 310.

ـ  المیزان، ج 8، ص 308؛ فطرت، مرتضی مطهری، چاپ دوم، انتشارات صدرا، ص 181؛ تفسیر نمونه، ج 17، ص 455.

ـ  ابن سنان از امام صادق ـ علیه السلام ـ از فطرة لله پرسید. امام فرمود: « هِیَ الْإِسْلَامُ فَطَرَهُمُ اللَّهُ حِینَ أَخَذَ مِیثَاقَهُمْ عَلَی التَّوْحِیدِ فَقَالَ: ] أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ[ وَ فِیهِ الْمُؤْمِنُ وَ الْکَافِرُ؛ فطرت الله اسلام است که خداوند هنگام پیمان گرفتن آنان را بر فطرت توحید آفرید و فرمود: آیا پروردگار شما نیستم؟ در آنجا کافر و مؤمن حضور داشت.» البرهان، ج 3، ص 236.

ـ امام باقر ـ علیه السلام ـ آیة ذر را با حدیث «کل مولود یولد علی الفطره» تفسیر کرده اند. مختصر بصائر الدرجات، ص 161.

ـ  یس / 82.

ـ  در محضر علامه طباطبایی، محمد حسین رخ شاد، چاپ اول، نهاوندی، صص 42 ـ 43.

ـ  کنز الدقایق، ج 3، ص 742.

ـ  اعراف / 172.

ـ  همان / 172.

ـ بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، چاپ دوم، مؤسسه الوفاء، بیروت، ج 3، ص 276.

ـ  فطرت، شهید مطهری، ص 27.

ـ  البرهان، ج 3، صص 238 ـ 239 و جهت مطالعة بیشتر ر. ک: التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی، چاپ اول، مکتب اعلام، قم، ج 5، صص 26 ـ 30 ؛ روض الجنان و روح الجنان، ابوالفتوح رازی تصحیح یاحقی، چاپ دوم، آستان قدس، ج 9، صص 5 ـ 10؛ منشور جاوید، استاد جعفر سبحانی، چاپ سوم، توحید، قم، ج 2، صص 61 ـ 82.

ـ  اعراف / 172.

ـ  اعراف / 173.

ـ تفسیر نمونه – جلد 24 – ص 186 – سوره‌ی تعابن – آیه 3.

ـ تفسیر نمونه – جلد 11 – ص 144 – سوره ی حجر – آیه 99-98.

ـ تفسیر نمونه – جلد 6 – صفحه‌ی 68 – سوره‌ی انعام – آیه 165.

ـ تفسیر نمونه – جلد 11- ص 145 – سوره‌ی حجر – آیه‌ی 99-98.‌

ـ تفسیر نمونه – جلد 16 – ص 377- سوره‌ی روم – آیه‌ی 11.

ـ بقره، آیه ۲۹.

ـ ذاریات، آیه ۵۶.

ـ شیخ علی نمازی، مستدرک سفینهٔ البحار، ج ۳، ص ۱۶۸ و ۱۶۹.

ـ  شیخ علی نمازی، مستدرک سفینهٔ البحار، ۱۶۷.

ـ مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۶۱۱.

ـ مجلسی، بحارالانوار ، ج ۴۳، ص ۳۱۶.

ـ مجلسی، بحارالانوار ، ج ۴۳، ص ۱۹ به بعد. 

ـ  اعراف(7) ، آیه 172.

ـ  المیزان، ج 8 ، ص 320-333.

ـ مصباح یزدی ، معارف قرآن ، ج 2 و 1، ص 47-37.

ـ کیهان اندیشه، شماره 58؛ مقاله نگاهی به عالم ذر از محمدحسن قدردان.

ـ  علامه طباطبایی، المیزان، ج 8، ص 327-325.

ـ  کیهان اندیشه، شماره 58.

ـ ملاهادی سبزواری ، غررالفوائد، چاپ سنگی،ج 1، ص 20.

ـ منشور جاوید، ج2، ص 80.

ـ فطرت در قرآن ، ج12، ص 137-122.

ـ  المیزان، ج 8، ص 334.

ـ  نهج البلاغه، محمد دشتی، ص 38.

[e-mail]ایمیل برای ارسال سوال